WAR U MİJAR

  DI SALÊN 1930’DE KURDEKÎ HERÎ   MEDYATÎK:   HACO AXA / İbarhim Bulak Werger: Nezirê Cibo Haco Axa, yek ji wan Kurdperwerê ku di Salên 1930’ande di medya Tirkande herî bahsa wî hatîye kirin. Car cara navê wî bi şiklekî magazînî an krîmînal(polîsî) jî dihat rojevê, lê ew her di rojeva çapamenîyê de bû.     HACO AXA KÎYE? Haco Axa, yek jî wan sazkar û rêvebirê komita navendî ya sazîya Xoybunê ye. Serokê aşîra Heverka ye. Wek Hacoyê-3 yan jî tê binav kirin. Dinav Xoybunê de wek serokekî kevneşopî dihat temsîlkirin lê heman demê bi nivşê rewşenbîr, ronakbîr û yên ku bi çanda Ewrupa hatin perwerdekirin re jî di xebitî û arîkarê   çalekîyên wanî çandî bû. Hetta ew û kurê wî Cemîl Haco di kovara Hawarê de gotar jî dinivisîn. Cegerxwin, di bîranînê xwede, di derheqa kesayetî û helwesta wî ya dinav endamên Xweybunê de wiha digot: “Dinav Xoybunê de beşek hebu ku ji helwesta wî ne razî bun û wiha digotin; Em naxwazin yekî wek Haco ku nizanê navê xwe binivîse, bi destê Fransîya seokatî

  Her çiqas demek duvdirêj me hevdu ne dîdiba jî dostaniya min û kekê Abid Gürses pir kevin bû. Bi rêya telefon û vastayên ragihandinê me her tim li hev dipirsî û sohbetên duvdirêj dikir.   Haya min ji nexweşîya wî hebû lê balkêş e, ne wî behsa nexweşiya xwe   dikir û ne devê min digeriya ku bahs bikim. Min nexweşî layiqî wî ne didît û ne dixwest navê wî û nexweşiyê bînim berhev. Dise haya min jê hebû ku nexweşî giran dibe û rewşa wî roj bi roj ber bi xeterîyê de diçe. Lê heya roja talî baweriya mine ew bû ku   ewê li hemberî vê nexweşîyê bi serkeve.   Roja 12 Hazîranê çaxê min xebera koça wî ya dawî bihîst, dinya liber çavê min sar bû. Min kir û nekir peyvek ne dît ku xemgîniya xwe bînim ziman. Talî peyva wî ya ku wek mesaj ji minre şiyandî hat ser zimanê min û wiha nivîsand:   “ ‘Roja te bi xêr, kekê delal.’   Tê bîrate mesaja talî ku te ji minre şîyandî wiha dest pê dikir. Devê min negerîya ku ez bejim Oxira te ya xêrê be. Tu baş zanî ku ez wek prensîp di medya civakî de pir k

 Î NSAN XUYADiKÎ LÊ TU NE ÎNSANÎ Ev şiklê mahlukatên du ling, Di hinkayî ya êvarê de, ji çiyê û daristanan xwe diberdin ber avê. Li vir zikê xwe tije dikin û piştre vedigerin çiyê. (Jêder: Düşünen Palyaço) Tu diçî seyrangehê/piknikê daristanan dişewitinî, Diçî ber behrê çopê xwe li wir dihêlî û behrê dilewitînî. Tu diçî gund, diçî ciyê betlanê, diçî parkê an syrangehê, bi kurtasî tu herî kuderê, çepelî û gemarîya xwe li wir dihêlî. Şuşa bîra xwe tavêjî holê. Qunikên çixarên xwe tavêjî erdê. Siba heyan êvara destê te liser korna erebeye, fedî û şerm jî nakî. Her tif dikî sikak û kolanan. Mîza xwe dikî petê û tavejî her derî. Em herin kur leqay şopa te dibin: li serê çiya, li kevîya behra, li parkên xwezayî, bi kurtasî li her derê dinyayê em qirêjiya te dibînin. Em xwediyên çi hêjayî û xweşikayîya dîrokî an xwezayî jî bin bêfeyde ye, tu wî navê xweyî mekroh liser wan dinivîsî û diherimînî. Çaxê meriv li şekil û şemalê te dinêre tu tişibhê însana, lê mixabin tu neînsanî. Zarokên te q

Berya niha jî min nivîsandbû: Nifşê me perwerda zimanê Kurdî nedît. Lewma di qada nivîsandinêde dibe ku kêmasî û xeletîyên me hebin û hene. Bi ya min ev normal e. Lê belê, gelek kesên ku emerê wan 60-70 sale û ji devên wan peyva Kurd û Kurdistanê kêm nabe, hêjî alfaba Kurdî fêr nebûne, hêjî alfaba Tirkî bikartînin. Ev yek di rupelên medya civakîde pir eşkere tê xuyakirin. Gelo ma ev normal e? Bi rastî ez qet normal nabînim û dibêjîm: Eybe, şerm e... ji kerema xwere pêşî fêrî alfaba Kurdî bibin. Bi vê sebunetê pêwîst dibînin ku vêjî bêjim: Her çiqas ne bi têrayî jî be, her çiqas gavek biçûk jî be, nebidilê me jî be, li Bakur "di dibistanande, wek ders hilbijartina zimanê Kurdî" muhîm e û her çiqas liser bingehek esaî ne rûniştî be jî, statuyeke. Ji vê bonîyê, gerek hemû siyasetmendar, nivîskar û rewşenbîrên Kurda liser ve meselê bisekinin û jibona ku ev maf pêşde here, ji bona ku dê û bav ji zarokên xwere Kurdî hilbijêrin, çi ji destên wan werê bikin û texsîrnekin. i kerema

 Li gora min ev meseloka li jêr karekterê me Kurda pir zelal dide şanîdan. Îcar xwendin û şîrove aîdê we... Di salên 1930 ande Tirka li bajar û gundên Kurda zor dane asîmilasyonê. Biplan û program hewl didin ku zimanê Kurdî bidin jibîr kirin û ji holê rakin. Bi vê armancê Kurdî qedexe dikin. Lê qedexe kirin têr nake. Lewma dîn jî dikin çek û bi her ewayî êrîş diberdin ser Kurdî. Di vê çerçovêde, bi emrê hikûmetê melayên diyanetê li mizgevtan wiha waz didin:  "Gelî mislimana fêrî Tirkî bin. Baş zanibin ku ew kesê Tirkî nizanbe naçe cennetê."   Rojekê li Erzromê piştî vê waza melê mirovekî ku navê wî Teyyar e, ji mizgevtê dertê û dest bi girî dike. Havalên wî li dorê digihin hev û dixwazin dilê wî xweş bikin:   "Teyar, bese te xwe bigirî kuşt. Eger jiniha û pêde tu Tirkî fêr bibî tê herê cennetê, meraq neke..."  Teyyar: "Heyra ez ne jibo xwe digrîm." Havalên wî: " Lê... tu jibo çi digrî?" Teyyar : "Ez jibo pêxember Hz. Muhammed digrîm. Wî Ti

Min di van rojên nêzîkde pirtûka "Yaşar Kemal  Kendini Anlatıyor/Alain Boskuet ile Görüşmeler" xwend. Nivîskarê navdar Alain di derheqa jiyana wîde dipirse, ew bersiv dide. Bi rastî beriya niha min gelek romanê niviskarê mezin xwendibûn. Lê di derheqa jiyana wî de heya niha tiştekî  wiha bi rêk û pêk nexwendibû. Ez karim bêjim piştî ku min ev pirtûk xwend, dîtinên min ên di derheqa Yaşar Kemal de hatin guhertin. Çaxê li jiyanê bû, firset çê nebû ku rûbirû ez jêre bêjim lê, heya niha min di dilê xwe de wek gelek Kurdên neteweperest gazin jê dikir û wiha rexne dikir: "Tu kurdî  lê mixabin tu niviskarê Tirkayî.  Te ji wanre bidehan pirtûk nivîsand û ji edebîyata wanre  xizmetekî mezin kir. Lê mixabin te yek pirtûkek bi Kurdî nenivîsand û ji vî milletê mazlumre di qada ziman û edebîyatê de te qet xizmet nekir. Nav û dengê te him li Tirkî him li Dinyayê wek niviskarekî Tirk bela bû. Lê tu bi eslê xwe Kurd bûyî. Lewma em xwedê mafin ku gazinan ji te bikin." Belê, heya nih

 Ji bo Pêşketina Zimanê Kurdî  Em Karin Çî Bikin? haval û dostên me yên kevin bi Tirkî dinivîsin. Her çiqas heya ji min tê bi kurdî binivîsim jî ez jî yek ji wanim. Hinek havalên ku bi piranî li Ewrûpa dimînin vê helwestê bi tundî rexne dikin. Bê guman, ji bona pêş ketin û parastina zimanê kurdî ev rexne pêwîstin û di ciyê xwedene. Ez zanim ku hemu dil şewatê welat, ziman  û çanda Kurdîne. Bê guman  pêwîste ku her Kurdê welatparêz û netewehêz ziman û çanda Kurdî biparêz e û geş bike. Li hember asîmîlasyonê rexnegir û têkoşer be.  Lê ez car cara di van rexnan de vê kêmasîyê dibînim: şert û mercê welêt û Tirkiye ya îro nizanin anjî zanîn lê nadin berçav. Şert û mercên Kurdistana Bakur û Tirkî ne wek salên 70 û 80 an e. Wan çaxa Tirkî tenê di warên fermî de bû. Li mekteban û daîrên dewletê de bu. Em karîn bejin ku, li vandera jî  bi têrayî cî negirtibu. Li gundan, li sûk û kolanên bajaran Tirkî tunebû an pir kêm bû. Lê mixabin Îro şert û merc pir hatine guhertin. Erd û ezman bûye Tirkî.